خداوند روزه‌ی رمضان را تنها به خاطر تحمل گرسنگی و تشنگی و خستگی بر ما فرض نکرده است بلکه در پس آن اهداف و مقاصدی نهفته است که چه بسا خرد محدود ما نتواند همه‌ی آن را درک کند و تنها به گوشه‌ای از آن پی می‌برد. در اینجا می‌خواهم به برخی از اهداف و حکمت‌های روزه اشاره کنم:
١- روزه وسیله‌ای برای تقواست
مهم‌ترین مقصد روزه متقی شدن انسان مؤمن است و خداوند متعال در این زمینه فرموده است:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ" [بقرة:١٨٣].
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد.
وقتی روزه‌دار در طول روزه خود را از خوردن و نوشیدن محروم می‌کند نفسش را به گونه‌ای تربیت می‌کند که از باب اولی بتواند در هر وقت و زمان از محرمات بپرهیزد.
انسان مؤمن ضمن انجام عبادات گوناگون و انس گرفتن با آن در طول رمضان بر ایمان و تقوایش می‌افزاید؛ در قیام و تلاوت و ذکر و صله‌ی رحم و دیگر عبادات می‌کوشد و به این ترتیب نفس بر طاعت عادت می‌کند و پس از رمضان هم به آسانی می‌تواند آن را ادامه دهد اما این کار به عزم و همت نیاز دارد.
٢- در نعمت‌های خداوندی
هنگامی که مسلمان از خوردن و نوشیدن و سایر مفطرات دست می‌کشد نعمت‌های خدا را بیشتر به یاد می‌آورد؛ نعمت‌های بی‌شماری که در غیر روزه برای او مباح بود اما اکنون ممنوع است و خدا به خاطر همه‌ی آن‌ها سپاس می‌گوید:
"وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ" [إبراهيم:٣٤].
و اگر نعمت خدا را شماره كنيد، نمى‌توانيد آن را به شمار درآوريد. قطعاً انسان ستم‌پيشه ناسپاس است.
٣- یادآوری فقرا و مستمندان:
وقتی مسلمان درد و رنج گرسنگی و تشنگی را احساس کند برادران مستمند خود را به خاطر می‌آورد و دلش به حال‌شان می‌سوزد؛ آن وقت است که دست کمک و برادری به سویشان دراز می‌کند:
"وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ" [نساء:٣٦].
خدا را بپرستيد، و چيزى را با او شريك مگردانيد؛ و به پدر و مادر احسان كنيد؛ و در باره خويشاوندان و يتيمان و مستمندان نیکی روا دارید.
امام کمال بن همام در کتاب "فتح القدیر" می‌نویسد: روزه رکن سوم اسلام است و پس از شهادتین و نماز قرار دارد و خداوند آن را به خاطر ثمرات فراوانی که دارد تشریع کرده است از جمله:
روزه موجب دلسوزی نسبت به مستمندان می‌شود؛ وقتی مؤمن در برخی اوقات درد و رنج گرسنگی را می‌کشد به یاد می‌آورد کسانی هستند که این حال همیشگی‌شان است بنابراین دلش به حال آنان می‌سوزد.
ابن رجب حنبلی در کتاب "لطائف المعارف" می‌نویسد: چرایی تشریع روزه را از برخی از سلف پرسیدند پاسخ دادند: تا ثروتمند مزه گرسنگی را بچشد و گرسنگان را از یاد نبرد.
٤- روزه ابزار سرکوب کردن شیطان است
ابزار شیطان برای فریفتن آدمی شهوت است و شهوت با خوردن و نوشیدن تقویت می‌شود. روزه مجاری خون را تنگ و حرکت شیطان را کند می‌کند بنابراین وسوسه‌اش خاموش و سرکوب می‌شود. از ام المؤمنین صفیه روایت است که رسول خدا فرمود: شیطان چون جریان خود در بدن انسان حرکت می‌کند.
شیخ الاسلام ابن تیمیه در "مجموع الفتاوی" می‌نویسد: شکی نیست که خون از خوراک و نوشاک ساخته می‌شود و هر گاه انسان بخورد و بیاشامد مجاری شیطان گشوده می‌شود و هر گاه روزه باشد مجاری شیطان تنگ می‌شود و قلب به انجام نیکی‌ها و ترک منکرات تشویق می‌شود.
ابن رجب می‌گوید: روزه مجاری خون را که محل حرکت شیطان است تنگ می‌کند زیرا شیطان در مجاری خون انسان حرکت می‌کند. پس روزه وسوسه‌ی شیطان را ساکت می‌کند.
٥- روزه شهوت را کند می‌کند
روزه شهوت انسان را کند می‌کند و با ادامه‌ی روزه‌داری مسلمان می‌تواند نگاه خود را کنترل کند و از حرام‌ها دوری گزیند و با نفس خود مبارزه کند. به همین خاطر رسول گرامی اسلام به جوانی که توان ازدواج نداشت سفارش کرد روزه بگیرند. از ابن مسعود روایت است: در جوانی در خدمت رسول خدا بودیم و چیزی نداشتیم؛ به ما سفارش کرد و فرمود: "يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ" [رواه البخاري ومسلم].
ای جوانان هر یک از شما که توانایی دارد ازدواج کند زیرا نگاه و شرمگاه انسان را حفظ می‌کند و هر کس نتواند ازدواج کند پس روزه بگیرد که برای او سپر خواهد بود.
تأثیر روزه در مهار شهوت نه در ابتدا که پس از مدتی روزه‌داری احساس می‌شود. ابن حجر عسقلانی در "فتح الباری" می‌نویسد: روزه شهوت جنسی را سرکوب می‌کند؛ این اشکال را مطرح کرده‌اند که روزه حرارت بدن را افزایش می‌دهد بنابراین باعث تحریک شهوت می‌شود اما این حس در ابتدای کار به آدمی دست می‌دهد و اگر به روزه ادامه دهد و با آن عادت کند شهوتش را کم می‌کند.
شیخ بن جبرین در شرح "عمده الاحکام" می‌نویسد: بسیاری از جوانان برای ما نقل کرده‌اند که روزه می‌گیرند اما شهوت‌شان کم نشده است بلکه هم‌چنان قوی است؛ علت آن است که اولا شهوت در برخی از جوانان قوی‌تر از بقیه است. ثانیا برخی از کارها مانند خوردن خوراکی‌های گوناگون و گوشت و میوه و مشابه آن شهوت را نیرومند می‌کند و کسی که می‌خواهد آن را مهار کند باید در طول شب و هنگام افطار و سحر از خوردن خود بکاهد.
٦- روزه مدرسه‌ی اخلاقی است
روزه مدرسه‌ی اخلاقی بزرگی است که صفات زیبا را در مؤمن پرورش می‌دهد؛ کار روزه جهاد با نفس و مقاومت در برابر هواهای نفسانی و گرایش‌های شیطانی است و صبر و بردباری را در وجود انسان می‌آراید. انسان روزه‌دار نظم و انضباط را فرا می‌گیرد و خدا را در ظاهر و باطن مراقب خود می‌داند زیرا تنها مراقب روزه‌دار خداوند است. روزه حس مهربانی و برادری و هم‌دردی و همکاری میان مسلمانان را افزایش می‌دهد.
علاوه بر این روزه عفت و پاکی زبان را به ارمغان می‌آورد زیرا روزه‌دار از سخنان بیهوده دوری می‌کند. در برابر کسی که به او ناسزا بگوید یا بی‌احترامی کند سکوت می‌کند. ابو هریره از رسول خدا روایت کرده است که فرمود:
"وَالصِّيَامُ جُنَّةٌ، وَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْيَقُلْ إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ" (رواه البخاري ومسلم).
روزه سپر است و هر کس روزه‌دار است نباید زبان به زشتی و ناسزا باز کند و اگر کسی به او دشنام دهد یا درگیر شود باید بگوید: من روزه‌ام. در روایت دیگری آمده است:
"الصِّيَامُ جُنَّةٌ، فَلَا يَرْفُثْ، وَلَا يَجْهَلْ، وَإِنِ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَمَهُ، فَلْيَقُلْ: إِنِّي صَائِمٌ مَرَّتَيْنِ"
روزه سپر است و روزه‌دار نباید سخن بیهوده بر زبان آورد یا نادانی کند و هر کس با درگیر شود یا به او ناسزا گوید باید دو بار بگوید من روزه‌ام.
فایده: در این حدیث از سخن بیهوده و پرخاشگری و نادانی کردن نهی شده است؛ رفث گاهی به معنی هم‌بستر شدن هم آمده است. صخب از دشمنی است و جهل یعنی کارهایی که از روی جهالت و کودنی انجام می‌گیرد مانند این که با دست یا زبان به کسی حمله شود.
٧- روزه مسلمانان را با هم متحد می‌کند
روزه مسلمانان را با هم متحد می‌کند؛ زیرا تمام روزه‌داران از شرق تا غرب آن این کره‌ی خاکی از فقیر و غنی، سیاه و سفید وعرب و عجم بر اساس یک برنامه تربیتی عمل می‌کنند و همه پیرو امر خدا هستند.
٨- روزه سلامتی جسم را به همراه دارد
علم پزشکی ثابت کرده است که روزه فواید پزشکی فراوانی دارد؛ سموم بدن را از بین می‌برد و دستگاه گوارش در طول روز استراحت می‌کند و التهاب آن درمان می‌شود. روزه قند خون را کاهش می‌دهد و به سوختن بیشتر چربی‌های بدن کمک می‌کند و برای کسانی که فشار خون بالایی دارند بسیار مفید است. سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و کلیه و مجاری ادرار را پاک می‌کند. برای کاهش وزن بسیار مؤثر است و در برابر سنگ‌ریزه‌ها و رسوبات آهکی و پولیپ‌ها و کیست‌ها از بدن مراقبت می‌کند. از بافت پوست محافظت و از بیماری‌های پوستی جلوگیری می‌کند.
برخی از پژوهش‌ها نشان داده است که روزه در پاکسازی بدن از تومورها نقش مؤثری دارد؛ برخی از پزشکان غربی از روزه به عنوان وسیله‌ای برای درمان بیماری‌های قلبی، التهاب مفاصل، آسم، زخم، برخی از بیماری‌های گوارشی مانند التهاب کیسه صفرا، نارسایی روده و بعضی از بیماری‌های پوستی استفاده می‌کنند.
امام ابن قیم جوزی در کتاب "زاد المعاد فی هدی خیر العباد" حکمت‌ها و مقاصد روزه را این چنین خلاصه می‌کند:
غرض از روزه مهار شهوت نفس و دور کردن آن از عادت‌های روزمره و اصلاح نیروی شهوت است تا برای چیزی که هدف و سعادت و رستگاری اوست آماده شود و خود را برای زندگی ابدی تزکیه کند. گرسنگی و تشنگی شدت و حدت نفس را کند می‌کند و گرسنگان را به خاطرش می‌آورد. با تنگ کردن مجرای غذا مجرای حرکت شیطان را تنگ می‌کند و اعضای بدن را از سرکشی باز می‌دارد. روزه لگام پارسایان و سپر مؤمنان و وسیله‌ی ریاضت نیکان و مقربان است. از میان همه‌ی اعمال، عمل اختصاصی درگاه پروردگار است. روزه‌دار عملی انجام نمی‌دهد بلکه شهوت و خوراک و نوشاک خود را به خاطر معبودش ترک می‌کند. راز میان بنده و خالق است که کسی جز او از آن باخبر نیست. ممکن است بندگان با ترک خوردن و نوشیدن ظاهری از روزه‌ی شخص باخبر باشند اما این که همه را به خاطر پروردگارش ترک کند رازی است که کسی از آن مطلع نیست و این حقیقت روزه است.
نظرات